Elbasan, 1924 Lozan Antlaşması Mübadele maddesi gereği iskan ettirilerek kuruldu. Sözleşme uyarınca, Yunanistan’da yerleşik bütün Müslümanlar Türkiye’ye, Türkiye’de yerleşik bütün Ortodoks Rumlar Yunanistan’a gönderildi. Zorunlu göçü içeren bu sözleşme ile iki milyon civarında insan yurtlarından kopartılarak, yeni yerleşim bölgelerinde yaşamaya mecbur edildi. Bu kitlesel zorunlu göçe mübadele, bu insanlara da mübadil deniyor.

Patriyot köyü

Bugünkü Elbasanlıların dedeleri de bu anlamda mübadildi. Onlar ’Patriyot’ olarak da anılıyor. Tarih kitaplarına göre, Osmanlı ordusu Balkan Savaşı' nda yenilip geri çekildikten sonra, Yunanistan’da Bekir Fikri adlı bir komutanla birlikte yenilgiden sonra aylarca daha savunan askerlere Patriyot (Vatansever) adı takıldı.

Yunanistan’dan kaçış

Elbasan doğumlu İhsan Gülmüş büyüklerin ona anlattıklarını hatırlarken, sanki o zamanı kendi yaşamış gibi heyecanlanıyor: ’’Babalarımız Kozani şehrine bağlı Vurungişta, Babuşta, Nasliç gibi köylerdeki evlerinden bir gecede kaçmak zorunda kaldılar. Taşıyabildiklerini at ve öküz arabalarına yüklediler, koyun ve keçi sürülerini de alıp, içleri sızlayarak ailece oraları terk ettiler. 130 kilometre uzaklıktaki Selanik’e doğru yol aldılar, orada vapurlara bindirildiler. İskan için önerilen kuzey Marmara kıyısındaki Mimarsinan limanına bırakıldılar.’’

Elbasan’ a yerleşim

Ancak İstanbul yakınlarındaki Büyükçekmece’ye yerleşmeleri önerilen köylüler ‚’biz burda ne yapacağız, geldiğimiz yerlere hiç benzemiyor, hem çocuklarımız burda denizde boğulur’ dediklerini aktarıyor İhsan Gülmüş ve anlatmaya şöyle devam ediyor: ’’Bunun üzerine Vurungişta’ da sözü geçen biri olan babam birkaç kişilik heyetle bölgedeki köyleri tek tek dolaştı. Nihayet geldiği memleketi andıran Elbasan’da karar kıldı. Burada tepeden Çatalca ovası ve açık havada deniz bile görünüyor.’’

Yeni yurttaki şartlar

Eski Rum Köyü’ nde her aile alt kısımları genelde taştan yapılmış, üst katları ahşap olan evlerden birini seçti. Aşağıda bir mutfak ve oturma odasının yanı sıra bır ahır bulunuyordu, üst katlar ise çoğunluğuyla dört odalıydı. Cumhuriyet ayrıca her göçmene, bir günlük bebeğe dahil, 15 dönüm arazi verdi. Ancak günümüzde bu evlerden sadece belki yüzde beşini, onları da yıkık dökük vaziyette, bulmak mümkün. Diğerlerin yerini ikiyle dört katlı arasında beton veya tuğla yapımı binalar aldı.

Rumcayı unutmadılar

Rumlardan kalma okul ve kilise bir müddet kullanıldı. Ancak 1952’ de köy merkezinde yeşil park alanı kaldırılıp yerine cami inşa edildi. 1929 yılında Elbasan’ ın Kadıköy çıkışında beş yıllık eğitim veren bir okul yapıldı. Mübadeleden kısa süre sonra doğan çocuklar burada Türkçe’ yi öğrendiyse de, anne ve babadan duydukları Rumcayı unutmadılar. Bazen aralarında konuşsalar da, üçüncüyle dördüncü nesil okumayı yazmasını bilmediği dili anlamıyor.

Copyright(c) 2007 info@elbasan.org